Vậy, mục tiêu, cơ chế hoạt động, một số hợp tác cụ thể trong kinh tế, văn hóa của ASEAN là gì? Đâu là những thành tựu và thách thức của ASEAN hiện nay? Vai trò của Việt Nam được thể hiện như thế nào trong ASEAN?

- Mục tiêu:

+ Thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, tiến bộ xã hội và phát triển văn hóa của các nước thành viên, thu hẹp khoảng cách phát triển.

+ Thúc đẩy hòa bình và ổn định trong khu vực, duy trì một khu vực không có vũ khí hạt nhân và vũ khí huỷ diệt hàng loạt.

+ Thúc đẩy hợp tác, tích cực và hỗ trợ lẫn nhau giữa các nước thành viên về vấn đề cùng quan tâm (kinh tế, văn hóa, xã hội, giáo dục, khoa học, hành chính,...).

+ Duy trì hợp tác chặt chẽ cùng có lợi giữa ASEAN với các nước hoặc tổ chức quốc tế khác.

- Cơ chế hoạt động: Cơ chế hoạt động của ASEAN tuân theo các nguyên tắc bảo đảm được mục tiêu và được thể hiện qua hoạt động của các cơ quan ASEAN.

- Hợp tác kinh tế:

+ Các cơ chế hợp tác về phát triển kinh tế trong khối ASEAN khá đa dạng

+ ASEAN còn thực hiện hợp tác ngoại khối.

- Hợp tác văn hóa:

+ Các cơ chế hợp tác phát triển văn hóa trong khối ASEAN cũng khá đa dạng.

+ Ngoài ra, ASEAN còn thực hiện các hợp tác ngoại khối.

- Thành tựu:

+ Về kinh tế: xây dựng được các cơ chế hợp tác, mở rộng hợp tác giữa các nước thành viên trong khối, cũng như giữa ASEAN với các nước ngoài khối. Các nền kinh tế trong khu vực đã có sự liên kết, hợp tác đa ngành, đa lĩnh vực.

+ Về xã hội: chất lượng cuộc sống của người dân được nâng cao. Các vấn đề giáo dục, y tế cũng không ngừng được cải thiện.

+ Các nước thành viên đang chung tay giải quyết các vấn đề về quản lí tài nguyên nước, bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và đa dạng sinh học, ô nhiễm môi trường biển, biến đổi khí hậu,...

+ Tạo dựng được môi trường hòa bình, ổn định trong khu vực; đạt được thoả thuận Tuyên bố về ứng xử của các Bên ở Biển Đông (DOC).

- Thách thức:

+ Về kinh tế: có sự chênh lệch lớn về trình độ phát triển kinh tế giữa một số nước thành viên. Quy mô nền kinh tế của từng nước trong ASEAN vẫn còn nhỏ, gây khó khăn trong cạnh tranh với các trung tâm kinh tế khác trên thế giới.

+ Về đời sống xã hội: có sự chênh lệch đáng kể về thu nhập bình quân đầu người giữa các nước; tình trạng thất nghiệp, thiếu việc làm ở khu vực đô thị.

+ Việc sử dụng tài nguyên thiên nhiên còn chưa hợp lí; tình trạng ô nhiễm môi trường còn xảy ra ở nhiều quốc gia.

+ Việc giữ vững chủ quyền và an ninh khu vực, vấn đề giải quyết tranh chấp ở Biển Đông vẫn còn tồn tại.

- Vai trò của Việt Nam trong ASEAN: Việt Nam được đánh giá là một trong những thành viên tích cực nhất, đưa ra nhiều sáng kiến nhằm thúc đẩy tăng cường liên kết nội và ngoại khối, đóng góp chủ động vào sự phát triển chung của cộng đồng.